网曝黑料

Below is a Kurdish translation of our information resource on coping after a traumatic event. You can also view our other translations.

Ev agah? ji bo her kesê ku b?yerek trawmat?k jiyaye, yan j? ji bo kesek ku trawmayê nas dike ye. 

B?yera trawmat?k ?i ye?

Gelek kes dê di tevahiya jiyana xwe de b?yerên trawmat?k bij?n. Nêz?k? yek ji sisêyên kesên gihi?t? li Engl?stanê radigih?nin ku di jiyana xwe de her? kêm b?yereke trawmat?k tecrube kirine.

B?yerên trawmat?k dikarin ti?tên jêr bihew?nin:

• D?tina mirina kesek? yan j? fikira ku h?n ê bixwe bimirin
• bir?ndarb?na giran? yan j?
• tecrubeya (rasthatina) ??deta zayend?.

Mirov dikare rastê awayek? ji awayên jêr?n ên b?yerên trawmat?k were:

• Rasterast  – ew bi serê wan hat
• D?tin – wan d?t ku ew bi serê kesek? din tê
• Zan?n – wan zan? ku ew yek bi serê kesek?/e pir nêz? wan hatib?
• N??andariya d?barekir? – ew bi xwe gelek caran rast? b?yerên trawmat?k dibin an j? b?yerên trawmat?k ên dubarekir? yên ku bandorê li kesên din dikin. Em herwiha dizanin ku hin kesên ku bi riya medyaya elektron?k?, telev?zyon, film an wêneyan di kar de mar?zê b?yerên trawmat?k dibin, dibe ku di heman demê de di nav pirsgirêkên tenduristiya der?n? re j? bi?in.

B?yerên trawmat?k ên nim?ney? dikarin ti?tên jêr bihew?nin:

• D?tina mirineke bi ??ddet (tund)
• Qezayên giran, w.m. qezayeke erebeyê
• ?r??a le?? yan cins?
• Pirsgirêkên tenduristiyê yên giran an b?na di ?avdêriya awarte de
• Tecr?beyên zay?nê yên tevlihev (kompleks)
• Te?h?skirina nexwe?iyeke xeternak li ser jiyanê
• ?er ? Dijberb?n
• ?r??ên teror?st?
• Felaketên siru?t? yan j? yên bi destê mirovan, wek? tsunam? yan agir

Gir?ng e ku mirov ji b?r neke ku hejmareke mezin ji b?yerên ku li vir nehatine gotin hene ku bibin sedema rew?ên trawmat?k. Ger tecrubeya (pirsgirêka) we li vir nayê gotin, ev nayê vê wateyê ku h?nê li al?kar? ? pi?tgiriyê negerin.

Hin kes xwed? karan in ku tê vê wateyê ku ew ?ht?mal e ku di xebatê de b?yerên trawmat?k bij?n. Ev kar ev in:

• Karkerên xizmeta awarte (w.m. pol?s, agirkuj an bir?npê?)
• Xebatkarên civak?
• Xebatkarên ?avdêriya awarte
• Karmendên le?ker? ? kesên din ên li herêmên ?er dixebitin

Ez ê pi?t? b?yereke trawmat?k ?awa h?s bikim?

Pi?t? b?yereke trawmat?k, normal e ku mirov di nav hin ti?tên jêr?n re derbas bibin:

• B?ran?n, xewn ? d?menên berê – Dibe ku di derheqê b?yerê de b?ran?n, xewn an kab?sên we yên xemg?n hebin. Di heman demê de dibe ku h?n b?yerê m?na ku ew d?sa diqewime bij?n (ev wek? d?mena berê tê zan?n).
• Acizb?n dema b?yer tê b?ra we – Dema ku h?n nêz? cihê b?yerê bin an j? li haw?rdorek ku b?yerê t?ne b?ra we bin dibe ku h?n ê aciz bibin.
• Xwe-durxistina ji hest ? rew?an – Dibe ku h?n xwe ji b?ran?n, raman, hest, ti?t, kes ? cihên ku bi b?yerê re têkildar in d?r bixin.
• Wendab?na b?rê – Dibe ku h?n nikaribin be?ên b?yerê b?nin b?ra xwe.
• Hestên dijwar – Ev dikarin ev bin:
  • h?skirina hestên ney?n? li ser xwe, yên din an c?hanê
  • s?cdarkirina xwe yan j? yên din ji bo ti?tên qewim?
  • hestên ney?n? yên wek? tirs?n, xofb?n, hêrsb?n, s?cdarb?n an ?ermkirin
  • ne h?skirina bextewar?, tatm?nb?n an hezkirina kesên din
• Guhertinên di awayê ku h?n tevdigerin de – Ev dikarin wek? jêr bin:
  • ne eleqedarb?na bi ti?tên ku berê kêfa we dihat
  • h?skirina veqetandina xwe ji mirovên din
  • tevger?na bi awayên bêhi? an xwe-hilwe??ner
  • rew?a hêrsb?n an j? êr??karb?nê li hember mirov an ti?tan
  • b?na h?perv?g?lant (zêde-?yarb?n) an j? rew?a ‘xwe-parastinê’

Ev heman n??an in ku dibe ku kesek bi nexwe?iya stresa pi?t? trawmat?k (PTSD) bij?. Lê belê, ne her kesê ku b?yereke trawmat?k dicerib?ne dê bibe xwed? PTSD. Bi rast?, piraniya mirovên ku b?yereke trawmat?k tecr?be dikin dib?nin ku bandorên ney?n? pi?t? demekê di?in.

Dê keng? ev hestên navbor? wenda bibin?

Xelasb?na ji b?yereke trawmat?k dikare ?end roj, hefte yan j? mehan bigire.

Ger kesek pi?t? 尘别丑别办ê h?n j? hin tengasiyê diki??ne, lê ev hest hêd? hêd? ba?tir dibe, ew ê belk? ba?tir bibe ? hewcedariya dermankirinê nem?ne.

Lê belê, heger ew tengasiyeke gir?ng ku pi?t? 尘别丑别办ê qet ba? nabe diki??nin, an j? pi?t? zêdetir? sê mehan h?n j? hebe, ev dibe ku n??anek be ku wan bi PTSD dest pê kirine. 

Divê ez ?i bikim ger min di nav b?yereke trawmat?k re ???

Li vir ?end ti?t hene ku divê h?n bicerib?nin ? bikin pi?t? ku h?n di nav b?yereke trawmat?k re bi?in:

Demê bidin xwe

Xelasb?na b?yereke trawmat?k dikare demê ji xwe re bibe. Dibe ku demek dirêj ji we re pêw?st be ku h?n ti?tên qewim?ne qeb?l bikin an j? jiyana xwe bi heb?na wê re berdewam bikin. Ger kesek mir an we ti?tek gir?ng winda kir, dibe ku h?n hewcedariya xemg?nb?nê bin. Divê h?n zextê li xwe nekin ji bona ku h?n yekser ba?tir h?s bikin.

Behsa b?yerê bikin

Pi?t? b?yereke trawmat?k, dibe ku h?n bixwazin xwe ji ti?tên ku b?yerê t?nin b?ra we ? ji behskirina b?yerê d?r bixin. Lê belê, lêkol?n destn??an dikin ku behskirina b?yerê ? hestên we dikare ji we re bibe al?kar ku h?n bêtir bi qewet bin. Hatiye diyarkirin ku d?rketina ji b?ran?n ? hestan mirov xirabtir dike.

Bi kesên din re ku heman ti?t wek? we ceribandine bipeyivin

Dibe ku ew ji we re bibe al?kar ku h?n bi kesên din re bipeyivin, ên ku di nav heman b?yera trawmat?k a m?na we re ??ne yan ku xwed? heman serpêhatiyan in. Lê belê, mirov rehet dibin ? bi awayên c?da li hember heman b?yeran bertek n??an didin. Ba?b?na xwe bi ya yek? din re nedin ber hev. Ger h?n h?s bikin ku h?n dikarin pi?tgir? bidin kesên din ên ku ketina bin bandora b?yerê, wê demê ew ê j? ji we re bibe al?kar.

Pi?tgiriyê bixwazin

Lêger?na pi?tgiriya ji heval, malbat an mirovên din ên ku h?n pê bawer in, dikare ji we re bibe al?kar ku h?n bikaribin bi b?yereke trawmat?k re ?êtir ser? derkevin. Digel pi?tgir?ya hestiyar? pê?kê? dikin, dibe ku ew bikaribin di karên prat?k? de ji we re bibin al?kar, an tenê wextê xwe bi we re bi kirina ti?tên 'normal' derbas bikin.

Xwe ji derbaskirina wextên tenê d?r bixin

Heb?na li dora mirovên din destn??an kir ku pi?t? b?yereke trawmat?k dibe ku h?n kêmtir tenduristiya der?n? ya neba? bij?n. Digel ku ev dibe ku ne gengaz be, ger h?n bi tenê dij?n, dibe ku h?n pi?t? b?yereke trawmat?k bixwazin bi malbat an bi dosteke/? re bij?n. Ger ev ne gengaz be, hewl bidin ku bêtir wextê xwe bi kesên nêz? xwe re derbas bikin, an bi têlefonê an bi bangên v?dyoyê bi wan re di têkiliyê de bim?nin.

Li ser r?t?na jiyana xwe bisekinin

Her ?end ew ?iqas dijwar j? be, hewl bidin ku heya ku h?n dikarin r?t?na ku we beriya b?yera trawmat?k dijiya berdewam bikin. Pi?t? b?yerê h?n dikarin bib?nin ku adetên we yên xwarin ? werz??ê diguherin, ? h?n bi zorê têdikevin xewê. Hewl bidin ku h?n bi rêk?pêk bixwin ? werz??ê bikin, ? têra xwe rakevin. Ji bo agahiyên bêtir li ?avkaniya me ya li ser raketina ba?&苍产蝉辫;产颈苍颈丑ê谤颈苍.

Lêger?na al?kariya pispor bifikirin

Ger hin kes di nav pirsgirêkan de dij?n, ew dikarin axaftina bi bij??ka/ê malbatê (GP) re ya xwe re bis?d bib?nin. Bi gelemper?, ne al?kar e ku meriv di meha yekem a pi?t? b?yereke trawmat?k de li pi?tgiriyek tenduristiya giyan? ya pispor bigere, heya ku GPê we vê yekê pê?niyar neke ji ber ku n??anên we ew qas giran in.

Bala xwe bidin ka h?n ?awa h?s dikin

Ji bo ?end mehên pê??n ên pi?t? b?yereke trawmat?k, dibe ku h?n bixwazin bala xwe bidin ka h?n bi demê re ?awa h?s dikin. Ger h?n h?s nakin ku h?n ?êtir dibin, an ger h?n dest pê bikin ku xwe xirabtir bikin, divê h?n bi bij??ka/ê xwe re biaxivin.

Pi?tgiriyê ji kardêrê (xwediyê kar) xwe bixwazin

Ger we b?yera trawmat?k wek? be?ek ji karê xwe ceriband, dibe ku c?hê xebata we pergalên pi?tevaniyê li c?hê xwe hebe ku ji we re bibe al?kar. Ger we b?yera trawmat?k li dervey? karê xwe ceriband, dibe ku h?n bixwazin ku karsazê xwe agahdar bikin da ku ew pi?tgiriyê bide we. Gotina v? ti?t? dibe ku hêsan be ku h?n ji wan re bêjin ka ?i qewimiye da ku ew hay ji xwe hebin ku h?n ?awa h?s dikin. H?n dikarin ji wan bixwazin ku li ser awayê karê we verastkirinê bikin, m?na ku h?n nekevin ber trawmayeke din an streseke giran an j? demjimêrên xwe ji n? ve eyar bikin. Be?a ji bo karsazan bêtir li ser vê ?avkaniyê binêrin.

Li xwe miqate bin

Pi?t? b?yereke trawmat?k, pêkan e mirov bêtir qezayan bij?n. Li dora malê ? dema ajotinê baldar bin. Pi?t? b?yereke trawmat?k ji bo ?areserkirina pirsgirêkê alkol  an dermanên neqan?n? bikar neynin. Digel ku ew dikarin di demeke kurt de h?n xwe ?êtir h?s bikin, lê di demeke dirêj de ew ê al?kariya ba?kirina we nekin.

Di derbarê b?yerê de, zêde medyayê nexw?nin

Pi?t? tecrubeya b?yereke trawmat?k, dibe ku mirov bixwaze li ser medyaya civak? yan di n??eyan de gelek ti?tan li ser wê tema?e bike yan bixw?ne. Ev bi taybet? ji bo b?yerên prof?la bilind ên m?na êr??ên teror?st? an felaketên xwezay? ne. Lê belê, ?êtir e ku h?n ji tema?ekirin, guhdar?kirin an xwendina gelek medyayên ku bi b?yerê re têkildar in xwe d?r bixin, bi taybet? ger h?n wiha bikin ew dibe sedema tengasiyê. 

Keng? divê ez al?kariya pispor bigirim?

Her kes bi serpêhatiyên trawmat?k cuda cuda mij?l dibe. Gelek kes dê bikaribin pi?t? b?yereke trawmat?k bi pi?tgiriya malbat, heval ? c?hê xebatê ba?tir bibin.

Gava ku h?n ji b?yereke trawmat?k xelas bibin j?, dibe ku h?n wê ji b?r nekin. Dibe ku h?n d?sa wan hestên ney?n? h?s bikin an j? dema ku h?n carinan li ser bifikirin h?nê xemg?n bibin. Lê belê, divê ev hest nebin serdest an j? we ji kêfa jiyanê d?r nexin.

Di rew?ên jêr de divê h?n ji bij??ka/ê xwe al?kariyê bixwazin ger:

• n??aneyên we pir xirab in ?
• ew ?êtir xuya nakin

Ger n??anyên we pir xerab bin ? pi?t? 尘别丑别办ê bandoreke gir?ng li ser jiyana we bike, divê h?n bi bij??ka/ê xwe re biaxivin.

Ger n??aneyên we ne ew qas xirab in lê ji sê mehan zêdetir berdewam dikin, divê h?n bi bij??ka/ê xwe re bipeyivin.

Wê ?i bibe ger ez nexwe?ê PTSDyê bim?

Kêmarek gir?ng a mirovên ku b?yereke trawmat?k dij?n dê dawiyê bibin PTSD. Ev rew?ek tendurustiya der?n? ya giran e.

Kesên ku PTSD ne dibe ku xwed? dijwariyên destpêkê yên dijwartir bin ? raman ? hestên wan ên xemg?n bi serê xwe ne?in. Ew dikarin ku jiyana xwe wek? ku berê jiyane ji xwe re bikin zehmet.

H?n dikarin li ser n??ane, sedem ? dermankirina PTSD-ê di ?avkaniya me ya PTSDê de bêtir bib?nin.

?i al?kariya pispor heye?

Ger we b?yereke trawmat?k derbas kiribe, ? dijwariyên we yên domdar hebin, bij??ka/ê we dikare we bi??ne ba pisporek ku di al?kariya mirovan de ku bi trawmayan re r? bi r? bim?nin pispor e.

Gelek ?areyên c?da hene ku ji bo dermankirina PTSD-ê bibin al?kar. Di nav de van ti?tên hanê hene: ps?koterap?, tedawiya behremend? ya naskir? ya li ser trawmayê (TF-CBT) ? bêh?skirin & prosesa n? (EMDR). Her weha heger we d?t ku dermankirinên din kêr? we nayê wê ji we re ant?depresan were pê?kê?kirin.

H?n dikarin li ser van hem? ?areyan di ?avkaniya me ya PTSD de bêtir bib?nin.

Gelo bij??ka/ê min dikare dermanan biniv?s?ne da ku al?kariya min bikin?

Derman carinan dikare li d? trawmayek al?kar be, lê d?sa j? gir?ng e ku h?n bi rêk?pêk bij??ka/ê xwe bib?nin da ku h?n kontrol bikin ka h?n ?awa dikin.

?lacen xewê

Ger h?n li d? b?yereke trawmat?k nikaribin têkevin xewê, dibe ku bij??ka/ê we dermanê xewê dê ji we re biniv?se. Ev ?lac wê tenê ji bo demeke kurt werin pê?kê?kirin, ? ew ne ?areseriyeke may?nde ne.

Ger h?n pi?t? b?yereke trawmat?k dest bi PTSD an rew?eke din m?na 诲别辫谤别蝉测辞苍ê bikin, dibe ku ji we re dermanên din ên wek? ant?depresantan werin pê?kê?kirin. H?n dikarin di derheqê derman ? dermankirinên ku ji bo dermankirina PTSDyê têne bikaran?n de bêtir fêr bibin ? agah? di ?avkaniya me ya PTSD de ye.

Ez ?awa dikarim pi?tgir? bidim kesê ku b?yereke trawmat?k derbas kiriye?

Ti?tên jêr?n dikarin ji bo pi?tgir?kirina kesek ku di nav ti?tek trawmat?k de derbas b?ye bibin al?kar:

• Li ba wan bin - Bi wan re dem derbas bikin. Ger ew naxwazin we bib?nin, wê ?êtir be ku bizanibin ku h?n ji bo wan amade ne ger fikira xwe biguhêrin. Digel ku divê h?n bi dirdirê wan neê??nin, dibe ku carinan ?srarkirin bibe sedema pi?tevaniyê.
• Guhdar? bikin - Heger ew naxwazin, zextê li wan nekin ku fikirên xwe parve bikin. Ger ew dixwazin bipeyivin, hewl bidin ku guhdar? bikin ? tecrubeyên wan qut nekin an j? yên xwe parve nekin.
• Pirsên gi?t? bipirsin – Ger h?n pirsan bipirsin, hewl bidin ku pirsên we gelemper? ? ne-dadbar bin. Wek m?nak, pirsên wek? 'we li ser vê yekê bi kesek? din re peyiv??' yan 'ez dikarim ji we re bibim al?kar ku h?n hin pi?tgiriyên zêde bib?nin?
• Al?kariya prat?k? pê?kê? bikin - Dibe ku ew ji bona li xwe binêrin ? têkevin nav hewldanekê ? li ser r?t?neke rojane bim?nin. Al?kariya wek? paqijkirin an amadekirina xwarinê pê?kê?? bikin.

Divê h?n xwe ji gotinên hanê d?r bihêlin:

• Gotina ji wan re ku h?n dizanin ew ?awa h?s dikin – Tewra ku we ti?tek m?na wan ceriband j?, mirov rew?an pir c?da dicerib?nin. Dibe ku berawirdkirinê ne kêrhat? be.
• Ji wan re bibêjin ku ew bi bext in ku sax in - Kesên ku bi b?yerên trawmat?k re r? bi r? ne, pir caran xwe bi bext h?s nakin. Gelek caran, eger kesên din bimirin, ew dikarin ji bo saxb?na xwe s?cdar h?s bikin.
• Kêmkirina tecr?beya wan – Her ?iqas h?n hewl bidin ku ew xwe ?êtir h?s bikin ji pê?niyara ev rew? dikarib? xerabtir b?ya d?r bisekinin. Ev dikare mirovan têxe nav h?sên ku tecr?beyên wan ne rast in.
• ?êkirina pê?niyarên neal?kar – Her ?end ku we d?tibe pê?niyar kêr? we hatibin j?, ji pê?niyaran d?r bixin. Mirov pir c?da ne ? pir caran dibe ku wan jixwe ti?tê ku h?n pê?niyar dikin ceribandine.

Ez ?awa dikarim bibim kardêreke ku pi?tgir? dide?

Carinan dema ku mirov li ser kar in b?yerên trawmat?k diqewimin. Wek? ku berê hatiye behskirin, hin kar mirovan zêdetir têdixe nav b?yereke trawmat?k. Hin kes dê li dervey? kar b?yerên trawmat?k dij?n, lê dema ku ew sax dibin ji haw?rdorek xebata pi?tgir? s?dê werdigirin.

Ger kesek an hinek kesên ku ji bo we dixebitin b?yereke trawmat?k bij?n hin ti?t hene ku h?n dikarin ji bo pi?tgir?ya wan bikin wiha ne:

• Behsa b?yerê – Ger b?yera trawmat?k li kar qewim?, ew dikare bibe al?kar ku meriv bi e?kere li ser b?yerê biaxive. Di heman demê de ew dikare bibe al?kar ku h?n ji kesên ku ji we re dixebitin re bibêjin ew li ku derê dikarin li pi?tgiriyê bigerin.
• Kontrolkirin – Bi kes an kesên ku h?n kar dikin re bipeyivin ka ew ?awa ne. Ev dikare ji we re bibe al?kar ku h?n fêr bibin ka ew pi?tgir?ya ku ew hewce ne heye an na, ? h?n di wan de guhertinan bib?nin. Ger h?n guman dikin ku kesek ba? nabe, ji pejirandina 'ez ba? im' wek? bersiv baldar bin.
• Afirandina hawirdoreke pi?tgir? – Te?w?qkirina têkiliyên erên? di t?mê de dikare li c?hê kar pi?tgir? bide hawirdoreke erên?. Herwiha h?n dikarin karmendan te?w?q bikin ku be?dar? wan atolyeyan bibin an pergalên pi?tgiriyê yên ku ji wan re peyda dibin bikar b?nin.
• ?êkirina verastkirinên beraqil – Bi karmend an xebatkarên xwe re bipeyivin da ku h?n fêr bibin ka ?i verastkirinên maq?l ên li ser kar dibe ku wan ba?tir bike. Ev dikare ti?tên wek? demjimêrên beraqil an guhertinên pi??k ên hawirdora xebatê pêk b?ne. Her gav bipirsin ka kesek hewceyê ?i ye, ne ku h?n bifikirin ku h?n dizanin dê ?i bibe al?kar.

Hem? van ?alakiyan dikarin bandoreke erên? li ser ba?b?na karmendan bikin.

Al?kariya zêde

Girêdanên malperê yên kêrhat?

• – li vir h?n dikarin hilbijarkek materyalan bib?nin ku ji bo raya gi?t? ? ji pisporên tenduristiyê re di derbarê Reaksiyonên Stresê yên Post Trawmat?k de agahdariya al?kar e.
• (PDF), NHS
• – ev agahdariya ji NHS PTSD verdigire
• – ev agahdariya ji NHS PTSD tevlihev vedigire
• – Xêrxwaziya Mind agahdar? li ser PTSD ? PTSD tevlihev heye
• – Ev agahdar? ramanan pê?kê?? dike ka h?n ?awa dikarin al?kariya kesê ku h?n nas dikin ku ew PTSD ne
• – Ev r?pel l?nkên xêrxwaz? ?? ? rêxistinên din dide ku pi?tgir? ji mirovên bi PTSD re pê?kê? dikin.
• – Xêrxwaziyek Keyaniya Yekb?y? ku ji bo bilindkirina hi?mendiya PTSD ve hat? veqetandin

Saziyên Xêrxwaziyê ku pi?tgir? didin mirovên ku b?yerek trawmat?k derbas kirine

• – Saziyeke xêrxwaziyê ku pi?tgir? dide mirovên bextre? ên li ?ngil?stan, Wales ? Irelandrlandaya Bakur
• – Saziyeke xêrxwaziyê ye ku li Skotlandê xwe?iya mirovên bextre? pê?ve dike

Kr?za Tecawizê – sê saziyên xêrxwaziyê yên kr?za destavêtinê hene ku li seranserê Br?tanyayaYekb?y? pi?tgir? pê?kê?? mirovan dikin:

Pi?tgiriya Qurbanan – sê saziyên xêrxwaziyê bo pi?tevaniya mexd?ran hene ku pi?tgiriyê didin mirovên li seranserê Br?tanyaya Yekb?y? yên ku b?ne qurbaniyên s?c ? b?yerên trawmat?k:

Spas?

Ev agah? ji hêla Lijneya Ed?toriya Tevlêb?na Gi?t? ya Ps?kiyatr?stên Royal College (PEEB) ve hat? amadekirin. Ew di dema niv?sandinê de del?lên ?êtir?n berdest n??an dide.

Spasiyên taybet? ji  re, ku bi dilovan? ner?nên xwe li ser vê ?avkaniyê pê?kê? kirin.

Ed?torê pispor: Profesor Neil Greenberg

Tevahiya referansan ji bo vê ?avkaniyê li ser daxwazê hene.

We?andin: Mijdar 2021

D?roka lêkol?nê: Mijdar 2024

? Zaningeha Qraliyetê ya Der?n?nasan