网曝黑料

Below is a Vietnamese translation of our information resource on depression in adults. You can also view our other Vietnamese translations.

T? th?ng tin này dành cho nh?ng ng??i ?ang c?m th?y chán n?n, bu?n b?, choáng ng?p ho?c tuy?t v?ng, nh?ng ng??i th?y mình ?ang ph?i g?ng g??ng và nh?ng ng??i ngh? có th? mình ?ang b? tr?m c?m. Chúng t?i hy v?ng nó s? giúp ích ???c cho ng??i th?n và b?n bè c?a b?n.

T? th?ng tin s? bao g?m các n?i dung v? c?m giác khi m?c tr?m c?m (c? trong t?m trí l?n c? th?), nh?ng cách b?n có th? dùng ?? c?i thi?n b?n th?n, m?t s? ph??ng án h? tr? hi?n có và cách giúp ?? nh?ng ng??i m?c tr?m c?m khác.

? cu?i t? th?ng tin là danh sách nh?ng n?i mà b?n có th? tìm ki?m thêm th?ng tin.

??u là s? khác bi?t gi?a c?m giác ?au bu?n và tr?ng thái tr?m c?m?

Trong cu?c ??i, ai c?ng có nh?ng lúc c?m th?y chán n?n ho?c ?au bu?n, th??ng là vì m?t l? do c? th? nào ?ó. Vi?c này kh?ng ?nh h??ng quá nhi?u ??n cu?c s?ng h?ng ngày và th??ng kh?ng kéo dài quá m?t ho?c hai tu?n.

Tuy nhiên, n?u nh?ng c?m giác này ti?p t?c kéo dài trong nhi?u tu?n, nhi?u tháng ho?c tr? nên t?i t? ??n m?c b?t ??u ?nh h??ng ??n m?i khía c?nh trong cu?c s?ng, có kh? n?ng b?n ?? b? tr?m c?m và c?n ???c giúp ??.

Các d?u hi?u c?a tr?m c?m là gì?

M?i ng??i ??u tr?i qua các m?c ?? tr?m c?m khác nhau theo nhi?u cách khác nhau. Tr?m c?m có m?c ?? nh?, trung bình ho?c n?ng.¹

Tr?i nghi?m v? tr?m c?m c?a m?i ng??i c?ng b? ?nh h??ng b?i v?n hoá, các giá tr? cá nh?n, ni?m tin và ng?n ng? c?a h?.

N?u b? tr?m c?m, có th? b?n s? nh?n th?y m?t s? ?i?u sau ??y:^{1 2}

V? t?m trí, b?n:

• c?m th?y kh?ng vui, ?au bu?n, suy s?p, chán n?n – c?m giác này kh?ng bi?n m?t mà có th? tr? nên t?i t? h?n vào m?t th?i ?i?m c? th? trong ngày, th??ng là vào bu?i sáng
• kh?ng th? t?n h??ng b?t k? ?i?u gì
• kh?ng còn h?ng thú g?p g? m?i ng??i và m?t k?t n?i v?i b?n bè
• kh?ng th? t?p trung và khó ??a ra quy?t ??nh h?n
• ?ánh m?t s? t? tin
• c?m th?y t?i l?i và v? d?ng
• tr? nên tiêu c?c
• b?t ??u c?m th?y tuy?t v?ng và th?m chí có th? t? t?.

V? c? th?, b?n có th? th?y mình:

• c?m th?y b?n ch?n, lo l?ng ho?c d? kích ??ng
• c?m th?y ki?t s?c và kh?ng có n?ng l??ng
• khó ng? ho?c ng? quá nhi?u
• d?y s?m vào bu?i sáng và/ho?c su?t ?êm
• ?au b?ng ho?c ?au ??u
• gi?m ham mu?n tình d?c
• kh?ng ?n ???c và sút c?n ho?c '?n ?? xoa d?u' và t?ng c?n.

Nh?ng ng??i khác có th? nh?n th?y b?n:

• m?c l?i trong c?ng vi?c ho?c kh?ng th? t?p trung
• im l?ng m?t cách b?t th??ng, thu mình ho?c né tránh m?i ng??i
• lo l?ng v? m?i th? nhi?u h?n bình th??ng
• d? cáu k?nh h?n bình th??ng
• ng? nhi?u ho?c ít h?n bình th??ng
• than phi?n v? nh?ng v?n ?? v? th? ch?t m? h?
• kh?ng ch?m sóc b?n th?n t? t? – b?n kh?ng g?i ??u hay gi?t qu?n áo
• kh?ng còn ch?m sóc nhà c?a ?àng hoàng – b?n ng?ng n?u n??ng, d?n d?p ho?c quên thay ga tr?i gi??ng.

Ph?n l?n m?i ng??i s? kh?ng g?p ph?i t?t c? nh?ng ?i?u trên và m?t s? ng??i có th? ch? ghi nh?n ???c các tri?u ch?ng v? th? ch?t. Có kh? n?ng b?n s? ngh? mình m?c b?nh v? th? ch?t, do b?n c?m th?y r?t m?t m?i ho?c g?p các v?n ?? v? gi?c ng?, nh?ng nh?ng tri?u ch?ng th? ch?t nh? th? này có th? là d?u hi?u ??u tiên c?a b?nh tr?m c?m.^{1 2}

B?n có th? kh?ng nh?n ra ???c mình ?ang tr?m c?m ??n th? nào, nh?t là khi b?nh ?ang di?n ti?n t? t?. Có ng??i s? c? g?ng ch?ng l?i tình tr?ng này, th?m chí có th? b?t ??u t? trách vì ngh? r?ng b?n th?n l??i bi?ng ho?c thi?u ? chí.

??i khi c?n ph?i có m?t ng??i b?n ho?c ng??i th?n thuy?t ph?c b?n r?ng th?c s? ?ang có v?n ?? x?y ra và g?i ? b?n tìm ki?m s? giúp ??.

Có kh? n?ng b?n c?n ph?i tìm ki?m s? giúp ?? n?u b?n, b?n bè ho?c ng??i th?n nh?n th?y r?ng:

• C?m giác tr?m c?m ?nh h??ng ??n c?ng vi?c, s? thích và c?m xúc v? gia ?ình và b?n bè
• C?m giác tr?m c?m c?a b?n ?? di?n ra ???c m?t th?i gian và h?u nh? kh?ng thuyên gi?m
• B?n c?m th?y kh?ng ?áng s?ng ho?c ng??i khác s? s?ng t?t h?n n?u nh? kh?ng có b?n.

V?y còn lo ?u thì sao?

M?t s? ng??i c?ng có th? c?m th?y v? cùng lo l?ng khi h? m?c tr?m c?m.^{1 3}

Có kh? n?ng b?n lu?n c?m th?y c?ng th?ng, lo l?ng, s? h?i và c?m th?y khó kh?n khi ?i ra ngoài ho?c ? g?n m?i ng??i. Ngoài ra b?n còn có th? g?p các tri?u ch?ng v? th? ch?t nh? kh? mi?ng, ?? m? h?i, khó th? ho?c ?au b?ng.

N?u m?c tr?m c?m và lo ?u, b?n th??ng s? ???c ?i?u tr? lo?i r?i lo?n khi?n b?n g?p khó kh?n nh?t.¹

V?y r?i lo?n l??ng c?c (b?nh h?ng tr?m c?m) là gì?

M?t s? ng??i m?c tr?m c?m c?ng có th? c?m th?y h?ng ph?n và ph?n khích quá ?? trong nh?ng kho?ng th?i gian dài. Tình tr?ng này ???c g?i là 'h?ng c?m', có ngh?a là b?n có th? m?c r?i lo?n l??ng c?c (hay h?ng tr?m c?m, theo cách g?i c?).^{4 5}

T?i sao tr?m c?m x?y ra?

Tr?m c?m kh?ng ph?i là d?u hi?u c?a s? y?u ?u?i. Tr?m c?m có th? x?y ??n v?i nh?ng ng??i kiên c??ng nh?t - k? c? ng??i n?i ti?ng, v?n ??ng viên và ng?i sao c?ng có th? m?c tr?m c?m.

L? do d?n ??n tr?m c?m ??i lúc r? ràng, ??i lúc kh?ng. Có th? là vì th?t v?ng, chán n?n ho?c do b?n ?? ?ánh m?t ?i th? gì ?ó ho?c m?t ai ?ó quan tr?ng v?i b?n.

Th??ng s? có r?t nhi?u l? do và m?i ng??i s? có nh?ng l? do khác nhau. Chúng t?i s? nêu lên m?t vài l? do ph? bi?n bên d??i.

Bi?n c? trong cu?c s?ng và hoàn c?nh cá nh?n

Tr?m c?m có th? b?t ngu?n t? m?t s? ki?n c?ng th?ng ho?c ?au bu?n, ch?ng h?n nh? m?t ng??i th?n, ?? v? m?i quan h? ho?c m?t vi?c.^{6 7}

N?u hoàn c?nh khi?n b?n ph?i s?ng m?t mình ho?c kh?ng có b?n bè hay gia ?ình bên c?nh, b?n có th? d? m?c tr?m c?m h?n.^{8 9}

S?c kho? th? ch?t

Gi?c ng?, ch? ?? ?n u?ng và vi?c t?p th? d?c ??u có th? ?nh h??ng ??n t?m tr?ng và cách chúng ta x? l? m?i vi?c.

Các v?n ?? s?c kho? th? ch?t, nh?t là nh?ng v?n ?? nghiêm tr?ng ho?c m?n tính, có th? d?n ??n tr?m c?m ho?c làm cho b?nh tr?m c?m thêm tr?m tr?ng.^{10 11} Nh?ng v?n ?? này bao g?m:

• các b?nh ?e do? ??n tính m?ng, nh? ung th? và b?nh tim
• các b?nh m?n tính và/ho?c b?nh g?y ra ?au ??n, nh? viêm kh?p
• các b?nh truy?n nhi?m do virus nh? 'cúm' ho?c s?t tuy?n - ??c bi?t ? ng??i tr? tu?i
• các v?n ?? v? n?i ti?t t?, nh? tuy?n giáp ho?t ??ng kém
• các b?nh ?nh h??ng ??n n?o b? ho?c h? th?n kinh.¹²

T?n th??ng t? th?i th? ?u

M?t s? ng??i có th? d? m?c tr?m c?m h?n nh?ng ng??i khác. Vi?c này có th? b?t ngu?n t? nh?ng tr?i nghi?m khó kh?n ho?c t?n th??ng th?i th? ?u, bao g?m ng??c ??i (th? ch?t, tình d?c ho?c t?m l?), b? b? r?i, ch?ng ki?n b?o l?c ho?c s? ki?n ?au th??ng, ho?c m?i tr??ng gia ?ình b?t ?n.^{13 14 15}

S? d?ng r??u và ma tu?

Th??ng xuyên u?ng nhi?u r??u^{16 17} ho?c s? d?ng các lo?i ma túy nh? c?n sa^{18 19} có th? khi?n b?n d? m?c tr?m c?m v? l?u dài.

Y?u t? di truy?n

'Các y?u t? nguy c?' di truy?n t??ng t? có liên quan ??n kh? n?ng m?c tr?m c?m n?ng, r?i lo?n l??ng c?c ho?c t?m th?n ph?n li?t. Ngoài ra còn có các y?u t? nguy c? m?i tr??ng, nh?ng y?u t? này có th? t??ng tác v?i các y?u t? nguy c? di truy?n, t? ?ó làm t?ng ho?c gi?m nguy c? phát tri?n các lo?i b?nh v?a nêu.

Ch?ng h?n nh?, n?u b?n có y?u t? nguy c? di truy?n thì kh? n?ng m?c tr?m c?m n?ng c?a b?n s? cao h?n. Tuy nhiên, n?u b?n l?n lên ho?c s?ng trong m?i tr??ng ?n ??nh và tích c?c, nguy c? m?c b?nh t?m th?n nghiêm tr?ng có th? ???c gi?m b?t.

Vi?c có cha ho?c m? m?c b?nh t?m th?n nghiêm tr?ng nh? tr?m c?m n?ng là y?u t? nguy c? m?nh nh?t khi?n b?n m?c b?nh t?m th?n nghiêm tr?ng. Tr? em có cha ho?c m? m?c b?nh t?m th?n nghiêm tr?ng có 1/3 nguy c? m?c b?nh t?m th?n nghiêm tr?ng.

Khi ?? c?p ??n nguyên nh?n g?y tr?m c?m, ?i?u quan tr?ng c?n nh? là có r?t nhi?u nguyên nh?n khác nhau có liên quan và kh?ng có y?u t? nguy c? ??n l? nào g?y tr?m c?m.²⁰

Có khác bi?t nào liên quan ??n gi?i tính và xu h??ng tính d?c v? tr?m c?m?

Nam gi?i m?c tr?m c?m th??ng ít nói v? c?m xúc c?a h? và ít yêu c?u ???c giúp ??.²¹ H? có th? bi?u hi?n tr?m c?m theo m?t cách khác, nh? th?ng qua s? t?c gi?n ??t ng?t, m?t ki?m soát gia t?ng, hành ??ng nguy hi?m và hung h?ng nhi?u h?n, c?ng nh? s? d?ng r??u và ma tu? ?? ??i phó v?i hoàn c?nh.^{23 24} Nam gi?i c?ng có kh? n?ng t? vong do t? t? cao h?n so h?n n? gi?i.^{21 23}

Kho?ng 12% ph? n? có thai s? b? tr?m c?m trong khi mang thai, trong khi 15–20% s? b? tr?m c?m trong n?m ??u tiên sau khi sinh con.²⁴

Nh?ng ng??i chuy?n gi?i (ng??i xác ??nh gi?i tính khác v?i gi?i tính lúc h? sinh ra) có th? m?c tr?m c?m và lo ?u nhi?u h?n so v?i nh?ng ng??i xác ??nh gi?i tính b?n th?n gi?ng v?i gi?i tính lúc h? sinh ra. Nh?ng ng??i phi nh? nguyên gi?i (kh?ng xác ??nh b?n th?n là ph? n?/n? gi?i hay ?àn ?ng/nam gi?i) c?ng có th? m?c tr?m c?m và lo ?u nhi?u h?n.^{25 26}

Nh?ng ng??i ??ng tính n?, ??ng tính nam ho?c song tính có kh? n?ng g?p v?n ?? v? s?c kho? t?m th?n (bao g?m c? tr?m c?m) nhi?u h?n nh?ng ng??i d? tính.²⁷ H? c?ng có nguy c? t? t? và t? làm h?i b?n th?n cao h?n.^{27 28}

T?i có th? t? mình h?i ph?c kh?ng?

Tin t?t là h?u h?t nh?ng ng??i b? tr?m c?m s? t? h?i ph?c nh? th?c hi?n nh?ng vi?c có ích cho b?n th?n. B?n có th? t? mình v??t qua tr?m c?m, ?i?u này s? mang l?i cho b?n c?m giác chi?n th?ng và t? tin ?? ??i phó v?i nh?ng c?m xúc chán n?n ?ó l?n n?a n?u b?n còn g?p chúng trong t??ng lai.

N?u áp d?ng m?t s? g?i ? trong t? th?ng tin này, b?n có th? rút ng?n th?i gian m?c tr?m c?m và s?ng t?t trong t??ng lai.

Tuy nhiên, m?t s? cá nh?n s? c?n ???c h? tr? thêm, ??c bi?t là khi h? m?c tr?m c?m nghiêm tr?ng ho?c kéo dài, ho?c h? ?? c? th? nhi?u cách ?? h?i ph?c nh?ng kh?ng có tác d?ng.

N?u ??y là l?n ??u b?n b? tr?m c?m, kh? n?ng m?c tr?m c?m tr? l?i c?a b?n s? r?i vào kho?ng 50:50, v?y nên ?i?u quan tr?ng là b?n ph?i bi?t cách nh? ??n s? tr? giúp khi c?n.^{1, 29}

N?u b?n ngh? mình c?n trò chuy?n v?i ai ?ó v? c?m xúc c?a b?n th?n, h?y c? g?ng ??ng trì ho?n vì vi?c m? l?i có th? giúp b?n quay l?i th?c hi?n nh?ng vi?c b?n ?? t?ng làm và s?m t?n h??ng cu?c s?ng tr? l?i.

??i khi b?n c?n ph?i c? g?ng vài l?n ?? ng??i khác hi?u ???c c?m giác c?a mình. H?y kiên trì và ??ng b? cu?c - nh? ?ó mà b?n có th? nh?n ???c s? giúp ?? phù h?p.

Làm th? nào ?? t? giúp b?n th?n?

Sau ??y là m?t s? cách b?n có th? th? th?c hi?n khi c?m th?y chán n?n. ?i?u quan tr?ng là b?n tìm ???c cách nào là t?t nh?t cho b?n th?n và vi?t ra danh sách các ph??ng pháp hi?u qu? cho riêng mình.

T?m s? v?i ai ?ó: N?u nh?n ???c tin x?u ho?c g?p ph?i bi?n c? l?n trong cu?c s?ng, ??ng c? gi?u kín trong lòng. H?y t?m s? v?i m?t ng??i th?n thi?t v? c?m xúc c?a b?n. N?u c?m th?y kh?ng th? chia s? ???c v?i ai, b?n h?y th? vi?t ra c?m xúc c?a mình.

Tích c?c v?n ??ng: H?y ra ngoài v?n ??ng n?u có th?, dù ch? là ?i b? m?t chút. Vi?c v?n ??ng s? giúp c? th? kh?e m?nh và c?i thi?n gi?c ng?. Ngoài ra, b?n còn có th? ?i?u h??ng s? quan t?m ra kh?i nh?ng suy ngh? và c?m xúc ?au bu?n.

?n u?ng ??y ??: Có th? b?n s? kh?ng th?y ?ói, nh?ng h?y c? g?ng ?n u?ng ?i?u ??. Khi c?m xúc trì tr?, b?n s? d? b? s?t c?n và thi?u vitamin; ho?c ng??c l?i, b?n s? thu n?p nh?ng lo?i th?c ph?m kém lành m?nh quá m?c và t?ng c?n kh?ng mong mu?n. M?t b?a ?n c?n b?ng v?i nhi?u trái c?y cùng rau c? s? giúp c? th? và trí óc ???c kh?e m?nh.

Tránh tiêu th? r??u bia và ch?t g?y nghi?n: Bia r??u có th? giúp b?n c?m th?y khá h?n trong vài gi?, nh?ng l?i khi?n tình tr?ng tr?m c?m t? h?n v? m?t l?u dài. Ch?t g?y nghi?n, c? th? là c?n sa, amphetamin, ma túy và thu?c l?c c?ng có tác d?ng t??ng t?.

Thi?t l?p chu trình ?i ng?: C? g?ng ?i ng? ?úng gi? m?i ?êm và th?c d?y ?úng gi? vào m?i bu?i sáng. Làm nh?ng vi?c b?n th?y thích và tho?i mái tr??c khi ng?, nh? nghe nh?c th? gi?n ho?c ??c m?t quy?n sách. N?u b?n kh?ng ng? ???c, h?y r?i kh?i gi??ng ng? và làm vi?c gì ?ó nh? nhàng nh? ng?i yên trên s? pha.

Th? các ho?t ??ng th? gi?n: N?u b?n c?m th?y c?ng th?ng liên t?c, h?y th? các bài t?p th? gi?n, t?p yoga, mát-xa, li?u pháp mùi h??ng, ho?c các ho?t ??ng th? gi?n khác.

Làm ?i?u mình thích: Th??ng xuyên dành th?i gian cho nh?ng vi?c b?n thích làm, ch?ng h?n nh? ch?i trò ch?i, ??c sách, ho?c s? thích nào ?ó khác.

Tìm hi?u v? tr?m c?m: Có r?t nhi?u sách và trang web nói v? tr?m c?m. Chúng s? giúp b?n hi?u ???c tình tr?ng hi?n t?i c?a mình, h??ng d?n b?n các chi?n l??c ?ng phó hi?u qu? h?n, và c?ng giúp b?n bè và ng??i th?n hi?u ???c nh?ng khó kh?n b?n g?p ph?i.

H?c cách ??i x? t?t v?i b?n th?n: B?n có th? thu?c ki?u ng??i c?u toàn và thúc ép b?n th?n quá m?c. H?y ??t m?c tiêu và k? v?ng th?c t? h?n cho mình. H?y d?u dàng v?i chính mình.

Ngh? ng?i: Vi?c t?m d?ng và tách b?n th?n ra kh?i l?ch trình th??ng nh?t trong vài ngày s? giúp ích cho b?n. H?y ?? b?n th?n ???c ngh? ng?i và t?m gác l?i nh?ng ?u lo ??i th??ng. H?y thay ??i m?i tr??ng n?u có th?, dù ch? là trong vài gi?.

Tham gia vào nhóm h? tr?: T? giúp chính mình có th? là m?t vi?c khó khi b?n m?c tr?m c?m. T?m s? v?i ng??i ??ng c?nh ng? có th? c?ng là gi?i pháp. H?y xem qua danh sách các t? ch?c ? cu?i t? r?i này ?? bi?t thêm chi ti?t.

Ti?p t?c hy v?ng: Nh?c nh? b?n th?n r?ng nhi?u ng??i m?c tr?m c?m ?? c?i thi?n ???c tình tr?ng - ngoài kia lu?n có ng??i h? tr? và b?n x?ng ?áng ???c giúp ??.

T?i có th? nh?n ???c nh?ng h? tr? nào cho b?nh tr?m c?m?

N?u vi?c t? c?i thi?n tình tr?ng c?a b?n th?n kh?ng hi?u qu? nh? mong mu?n, vi?c tìm ??n bác s? th?c hành t?ng quát (GP) có th? s? giúp ???c b?n.

H?u h?t ng??i m?c tr?m c?m ??u ???c ?i?u tr? b?i bác s? GP. N?u b?n kh?ng có bác s? GP riêng, h?y th? tìm m?t bác s? t?i phòng khám ??a ph??ng khi?n b?n th?y tho?i mái và có th? h?n g?p th??ng xuyên.

Bác s? GP s? nói chuy?n v?i b?n nh?m xem xét các tri?u ch?ng và tìm ra ph??ng pháp ?i?u tr? hi?u qu? cho b?n.

Ph??ng pháp ?i?u tr? hi?u qu? nh?t s? ph? thu?c vào m?c ?? tr?m c?m c?a b?n, th?i gian b?nh ?? kéo dài bao l?u và b?n có ti?n s? b? tr?m c?m tr??c ?ó kh?ng.

Bác s? GP c?ng s? ki?m tra s?c kh?e th? ch?t cho b?n. Vi?c này là do m?t s? b?nh v? th? ch?t c?ng có th? g?y ra tr?m c?m. B?n ph?i th?ng báo cho bác s? GP n?u b?n ?ang ?i?u tr? m?t b?nh l? v? th? ch?t nào khác.

?i?u tr? ban ??u (tr?m c?m nh?)

N?u b? tr?m c?m l?n ??u, th??ng b?n s? kh?ng ???c kê thu?c ch?ng tr?m c?m. Bác s? GP có th? s? ?? xu?t li?u pháp can thi?p t?m l? nh? (hay li?u pháp trò chuy?n) nh?:^{1 2}

• t? r?i ho?c sách t? l?c (self-help) d?a trên các nguyên t?c c?a li?u pháp nh?n th?c hành vi (LPNTHV) (???c h? tr? b?i chuyên gia ch?m sóc s?c kh?e)
• các ch??ng trình t? l?c theo LPNTHV nh? ?i?n toán (c?ng ???c h? tr? b?i chuyên gia ch?m sóc s?c kh?e)
• bài t?p theo nhóm
• m?t ch??ng trình theo nhóm, d?a trên vi?c t? l?c, h? tr? ??ng c?nh ho?c theo LPNTHV.

Bác s? GP có th? giúp b?n l?a ch?n bi?n pháp phù h?p v?i b?n.

N?u nh?ng ph??ng pháp này kh?ng có tác d?ng v?i b?n, bác s? GP có th? ?? xu?t m?t trong nh?ng li?u pháp can thi?p trong m?c ti?p theo - li?u pháp ch?a tr? cho tr?m c?m v?a và n?ng.

?i?u tr? s?u h?n (tr?m c?m v?a và n?ng)

Bác s? GP s? ?? xu?t s? d?ng li?u pháp can thi?p t?m l? n?ng, thu?c ch?ng tr?m c?m, ho?c c? hai.¹ B?n có th? trao ??i v?i h? ?? ch?n ra li?u pháp ?i?u tr? phù h?p nh?t v?i mình.

Can thi?p t?m l?

Có nhi?u lo?i can thi?p t?m l? cho ng??i m?c tr?m c?m và b?n có th? ???c g?i ? các li?u pháp có s?n ? khu v?c b?n sinh s?ng.¹

N?u b?n ph?i n?m trong danh sách ch? ??n l??t ?i?u tr? t?m l? c? th?, b?n nên trao ??i v?i bác s? c?a mình v? cách ch?m sóc b?n th?n trong th?i gian ch? ???c can thi?p.

Li?u pháp Nh?n th?c Hành vi (LPNTHV)

Nhi?u ng??i trong s? chúng ta có thói quen suy ngh? tiêu c?c, kh?ng ?úng v?i th?c t? cu?c s?ng, vi?c này d? khi?n cho ta chán n?n và suy s?p kéo dài. LPNTHV s? giúp b?n:

1. xác ??nh l?i suy ngh? kh?ng th?c t? và v? b?
2. sau ?ó b?t ??u suy ngh? và hành ??ng theo cách m?i t?t h?n.

LPNTHV ?? ???c ch?ng minh là ph??ng pháp ?i?u tr? tr?m c?m t?t nh?t.^{1 30 31}

Li?u pháp t??ng tác cá nh?n (IPT)

Li?u pháp t??ng tác cá nh?n giúp b?n tìm ra và gi?i quy?t các v?n ?? trong m?i quan h? v?i gia ?ình, v? ch?ng và b?n bè.

Kích ho?t hành vi

Kích ho?t hành vi khuy?n khích b?n th?c hi?n các hành vi tích c?c nh? lên k? ho?ch và làm nh?ng vi?c mang tính x?y d?ng mà b?n th??ng né tránh th?c hi?n.

Li?u pháp c?p ??i

N?u b?n ?ang ? trong m?t m?i quan h? có ?nh h??ng ??n b?nh tr?m c?m c?a mình, li?u pháp c?p ??i có th? là li?u pháp phù h?p giúp b?n hi?u ???c m?i liên h? gi?a tr?m c?m và m?i quan h? ?ó. Li?u pháp này còn có th? giúp b?n x?y d?ng m?t m?i quan h? h? tr? v?i ??i ph??ng.

Tham v?n

Các nhà tham v?n ?? qua ?ào t?o có th? giúp b?n tìm hi?u các tri?u ch?ng và v?n ?? c?a mình, ??ng th?i h? tr? và h??ng d?n b?n.

Li?u pháp t?m ??ng h?c

Ph??ng pháp tr? li?u này giúp b?n th?y ???c tác ??ng c?a nh?ng tr?i nghi?m trong quá kh? lên cu?c s?ng hi?n t?i.

Thu?c ch?ng tr?m c?m

N?u tình tr?ng tr?m c?m c?a b?n ? m?c trung bình ho?c n?ng ho?c kéo dài, bác s? s? ?? xu?t ?i?u tr? b?ng thu?c ch?ng tr?m c?m, th??ng là thu?c ?c ch? tái h?p thu serotonin có ch?n l?c (SSRI).^{1 32} H? s? ??a ra lo?i thu?c ch?ng tr?m c?m hi?u qu? nh?t v?i b?n, d?a trên ti?n s? s? d?ng thu?c ch?ng tr?m c?m tr??c ?ó, lo?i thu?c mà b?n ?ang s? d?ng và các v?n ?? s?c kh?e hi?n t?i c?a b?n.

Thu?c ch?ng tr?m c?m có tác d?ng ph? kh?ng?

C?ng nh? t?t c? các lo?i thu?c khác, thu?c ch?ng tr?m c?m c?ng có tác d?ng ph?, m?c dù chúng th??ng nh? và có xu h??ng bi?n m?t sau vài tu?n.^{32 33}

Bác s? s? t? v?n cho b?n nh?ng ?i?u b?n c?n bi?t, và b?n nên trao ??i v?i h? n?u có lo l?ng v? b?t k? ?i?u gì ho?c b?n ?ang g?p ph?i nhi?u tác d?ng ph?. B?n c?ng s? nh?n ???c ??n thu?c có ghi th?ng tin t? d??c s?.

N?u thu?c ch?ng tr?m c?m g?y bu?n ng? thì b?n nên u?ng thu?c vào bu?i t?i ?? h? tr? gi?c ng?. Nh?ng n?u b?n th?y bu?n ng? vào ban ngày, ??ng nên lái xe ho?c làm vi?c v?i máy móc cho ??n khi thu?c h?t tác d?ng. R??u bia có th? khi?n b?n bu?n ng? quá m?c n?u u?ng trong khi ?ang dùng thu?c, nên t?t nh?t b?n h?y tránh xa chúng.³⁴

Khác v?i vài lo?i thu?c và ch?t kích thích khác (ví d? nh? nicotine ho?c r??u bia), b?n s? kh?ng b? thèm thu?c ch?ng tr?m c?m ho?c c?m th?y c?n dùng nhi?u h?n ?? ??t ???c hi?u qu? t??ng t?.¹

T?i c?n dùng thu?c ch?ng tr?m c?m trong bao l?u?

Ban ??u, bác s? s? c?n ki?m tra b?n th??ng xuyên (sau 2 tu?n ??u tiên, r?i t? 2-4 tu?n trong 3 tháng ??u tiên, sau ?ó t?n su?t s? gi?m d?n) nh?m ??m b?o li?u pháp ?i?u tr? có hi?u qu?.¹

N?u b?n có ? ngh? t? t? ho?c d??i 30 tu?i, b?n có th? s? c?n ph?i tái khám th??ng xuyên h?n (th??ng là m?i tu?n). Nguyên nh?n là do m?t vài lo?i thu?c ch?ng tr?m c?m ban ??u có th? làm gia t?ng nh?ng suy ngh? t? t?, ??c bi?t là ? ng??i tr? tu?i.¹

N?u thu?c ch?ng tr?m c?m có tác d?ng, b?n nên ti?p t?c s? d?ng ít nh?t 6 tháng, k? c? khi t?m tr?ng b?n ?? tr? nên t?t h?n. Vi?c này s? giúp làm gi?m kh? n?ng tái tr?m c?m c?a b?n.¹

B?n có th? ph?i duy trì thu?c l?u h?n th?i kho?ng này n?u ?? t?ng b? tr?m c?m trong quá kh?. Bác s? s? ??a ra l?i khuyên v? th?i ?i?m có th? d?ng thu?c và cách d?ng thu?c an toàn.

N?u b?n ??t ng?t ng?ng thu?c ch?ng tr?m c?m, b?n có th? g?p các tri?u ch?ng cai thu?c. Chúng bao g?m r?i lo?n gi?c ng?, lo ?u, chóng m?t hay ?au b?ng.¹

N?u b?n th?y thu?c ch?ng tr?m c?m ?ang s? d?ng kh?ng hi?u qu? (sau 3 ??n 4 tu?n s? d?ng), h?y trao ??i v?i bác s?, h? có th? thay ??i li?u l??ng thu?c ho?c kê cho b?n thu?c ch?ng tr?m c?m khác ho?c m?t lo?i thu?c khác.¹

Ti?m kiê?m thêm s? giu?p ??? (tr??m ca?m n??ng)

H??u hê?t nh??ng ng???i bi? tr??m ca?m ??u nh?n ????c s?? giu?p ??? ma? ho? c??n t?? ba?c si?. Nê?u tình tr?ng tr??m ca?m cu?a ba?n kh?ng ca?i thiê?n sau khi ????c bác s? GP ?i?u tr? va? ba?n c??n ??n s? giúp ?? chuyên s?u, b?n co? thê? s? ????c gi??i thiê?u ?ê?n di?ch vu? ho??c ???i ngu? chuyên gia ch?m so?c s??c kho?e t?m th??n.¹

Chuyên gia ch?m so?c s??c kho?e t?m th??n c??n n?m b?t ???c th?ng tin chung cu?a ba?n, nh??ng c?n bê?nh hay nh??ng v??n ?ê? tinh th??n nghiêm tr?ng ma? ba?n co? thê? ?? tr?i qua trong qua? kh??.

Ho? se? ho?i vê? nh??ng vi?c ?a? va? ?ang xa?y ra trong cu??c s??ng cu?a ba?n trong th?i gian g??n ??y, ti?n tri?n b?nh tr??m ca?m c?a b?n th? nào va? ba?n ?a? t?ng ????c ?iê?u tri? tr?m c?m hay ch?a.

??i khi s? khó ?? b?n tra? l??i h?t ???c nh??ng c?u ho?i na?y, nh?ng nh??ng th?ng tin ba?n cung c??p se? giu?p ba?c si? hi?u thêm vê? con ng???i ba?n va? bi?t ???c ph??ng án na?o se? t??t cho ba?n.

Nê?u tình tr?ng tr??m ca?m cu?a ba?n ? m?c nghiêm tro?ng ho??c c??n ??n ?iê?u tri? chuyên s?u, b?n có th? s? ph?i ?ê?n bê?nh viê?n ?ê? tiê?p nh??n ?iê?u tri?. ???i ngu? ch?m so?c se? ?a?m ba?o r??ng ba?n ???c ?iê?u tri? ?u?ng ph??ng pháp va? nh?n ???c s?? h?? tr?? hiê?u qua?.

Liê?u pha?p s??c ?iê?n (ECT)

Liê?u pha?p s??c ?iê?n (viê?t t??t la? ECT) chu? yê?u ????c s?? du?ng nh? là m?t ca?ch tri? liê?u cho:

• bê?nh tr??m ca?m n??ng nê?u m?ng s??ng cu?a ng???i bê?nh ?ang g??p ?e d?a va? ho? c??n tri? liê?u g??p
• bê?nh tr??m ca?m v??a ho??c n??ng trong tr??ng h?p ca?c ph??ng pháp tri? liê?u kha?c ??u kh?ng co? hi?u qu?.¹

Liê?u pha?p s??c ?iê?n ECT s? truyê?n m??t do?ng ?iê?n qua na?o, nên nó lu?n ????c s?? du?ng trong bê?nh viê?n khi b?nh nh?n ?ang ???c g?y mê. M??t s?? ng???i s? g?p v??n ?ê? tri? nh?? ta?m th??i sau liê?u pha?p s??c ?iê?n.

Ca?c ph??ng pháp ?i?u tri? kha?c

Co? tha?nh John (c?y Ban ?u) la? m??t lo?i th?o d??c ???c bày bán t?i ca?c c??a ha?ng th??c ph??m ch??c n?ng va? ca?c hiê?u thu??c, ????c dùng ?ê? ?i?u tri? tr??m ca?m. Th?o d??c này kh?ng th???ng ????c khuyên du?ng b??i ca?c ba?c si? b??i vi?:

• liê?u du?ng chi?nh xa?c ?ê? ?i?u tr? tr??m ca?m v?n ch?a ro? ra?ng
• ca?c loa?i kha?c nhau co? thê? có s? khác bi?t v? các tha?nh ph??n bên trong
• co? thê? g?y ra ca?c v??n ?ê? nghiêm tro?ng khi ????c du?ng ke?m v??i ca?c loa?i thu??c kha?c (???c biê?t là thu??c tra?nh thai da?ng viên, thu??c ch??ng ??ng ma?u ho??c thu??c ch??ng co gi??t).¹

Nê?u b?n c??n ????c t? v??n thêm, h?y tham kha?o ? ki?n c?a ba?c si? ho??c d???c si?.

T?i co? thê? giu?p ??? ng??i ?ang bi? tr??m ca?m th? nào?

• L??ng nghe h?. Th?c hi?n vi?c này có th? khó h?n t??ng t??ng. Ba?n co? thê? s? pha?i nghe ?i nghe la?i nh?ng ?i?u gi?ng h?t nhau nhi?u l?n. T??t h?n h?t, b?n kh?ng nên ??a ra l??i khuyên tr?? khi ????c h? yêu c??u, th??m chi? ngay c? khi b?n th?y ph??ng án gi?i quy?t quá r? ràng tr??c m?t mình. Nê?u tình tr?ng tr??m ca?m b?t ngu?n t? m??t v??n ?ê? cu? thê? nào ?ó, ba?n co? thê? giúp h? tìm ra m?t gia?i pha?p ho??c i?t nh??t la? m??t h??ng ?ê? gia?i quyê?t v??n ?ê?.
• Da?nh th??i gian cho ho?. Chi? c??n da?nh th??i gian cho ng??i ?ang bi? tr??m ca?m th?i là ?? giúp h? r?i. H?y cho h? bi?t r?ng b?n lu?n ? bên c?nh h?, ?i?u này s? ??ng viên ho? m? l?i va? tiê?p tu?c la?m nh??ng vi?c giu?p ho? ca?m th??y t??t h?n.
• Tr?n an h?. Ng???i m?c tr??m ca?m se? th??y kho? có th? tin ???c r?ng tình tr?ng c?a h? s? tr? nên t?t h?n. Ba?n co? thê? tr?n an r??ng tình hình c?a h? s? ???c c?i thi?n, m?c dù co? kh? n?ng b?n s? pha?i nh??c ?i nh??c la?i ?iê?u na?y nhi?u l?n.
• H?? tr?? viê?c ch?m so?c ca? nh?n cho ho?. Ha?y ch?c r??ng ho? ?? mua ?? th?c ph?m va? ?n u??ng ?i?u ??, ?n nhiê?u hoa qua? va? rau c?. Ba?n co? thê? giu?p ho? ?i ra ngoa?i, t??p thê? du?c ho??c th?c hi?n ca?c hoa?t ???ng vui v? kha?c, ??y co? thê? la? ph??ng án t??t h?n viê?c s? d?ng r??u bia ho??c ch??t ki?ch thi?ch ?ê? ???i pho? v??i ca?c ca?m xu?c cu?a mình.
• Nghiêm túc chú ? ??n h?. Nê?u ti?nh tra?ng cu?a ho? x?u d?n va? h? b?t ???u no?i vê? viê?c kh?ng còn mu??n s??ng, ho??c th??m chi? a?m chi? ??n vi?c làm ha?i b?n th?n, ha?y xem ?ó là vi?c nghiêm tr?ng. H?y ??m b?o r?ng ho? kê? vi?c này cho ba?c si? cu?a ho? bi?t.
• ??ng viên ho? ?ón nh??n s?? giu?p ???. Khuyê?n khi?ch ho? g??p ba?c si?, u??ng thu??c, ho??c no?i chuyê?n v??i nha? tri? liê?u ho??c nha? tham v??n t?m ly?. Nê?u ho? c?m th?y quan ng?i v? ph??ng pháp ?i?u tr?, ha?y khuyê?n khi?ch ho? th?o lu??n vi?c na?y v??i ba?c si?.
• Ch?m so?c chi?nh ba?n th?n ba?n. Ch?m so?c ng???i b? tr??m ca?m co? thê? khiê?n ba?n kiê?t quê? vê? m??t ca?m xu?c, nên ha?y nh? ch?m so?c s??c kho?e th? ch?t và tinh th??n cu?a chính ba?n.

Nê?u ba?n lo r??ng m?t ng??i quen c?a ba?n co? thê? co? y? ?i?nh t?? sa?t

M?t s? ít ng??i m?c tr??m ca?m co? thê? c?? t?? t?? ho??c qua ??i vi? t?? t??.^{35 36}

Nê?u ba?n lo l?ng cho ai ?ó, ?iê?u quan tro?ng la? pha?i no?i chuyê?n v??i ho? vê? nh?ng suy nghi? t? t? va? ca?m xu?c c?a h?, va? kh?ng ???c coi nh? chúng.

H?i h? v? vi?c mu?n t? t? s? kh?ng khi?n h? n?y sinh ? ?i?nh t? t? ho?c làm kh? n?ng hành ??ng theo suy ngh? c?a h? t?ng lên.^{37 38}

Nê?u ba?n v??n th?y lo l??ng vê? m?t ng??i nào ?o?, ba?n co? thê? liên hê? v?i m??t trong s?? ca?c di?ch vu? d???i ??y ?ê? nh?n thêm h?? tr?? va? l??i khuyên.

T?? ch??c Zero Suicide Alliance cung c?p ?ào t?o tr?c tuy?n mi?n phí v? nh?n th?c và phòng ng?a vi?c t? t?, là ?i?m kh?i ??u cho nh?ng ng??i mu?n h? tr? ng??i mà h? quan t?m.

Nh?n tr? giúp khi có suy ngh? t? t?

Nê?u ba?n c??n s?? h?? tr?? ngay b?y gi??, nh??ng di?ch vu? sau co? thê? giu?p ba?n:

Toa?n V??ng qu?c Anh

• G?i cho t?? ch??c Samaritans qua s? 116 123 (mi?n phí), g?i email t?i jo@samaritans.org ho?c
• Go?i NHS 111 (miê?n phi?) ho??c ghe? th?m trang web NHS ?ê? biê?t
• Liên h? v?i bác s? GP ?? ??t l?ch h?n kh?n c?p (có th? liên l?c qua ?i?n tho?i ho?c g?i video)
• Liên h? v?i nhóm x? l? kh?ng ho?ng s?c kh?e t?m th?n t?i ??a ph??ng (n?u b?n kh?ng bi?t h? là ai, NHS 111 có th? giúp b?n)
• Nh??n s?? giu?p ??? tr??c tuyê?n qua

X?? Wales

• H?y truy c?p vào , ‘颁.础.尝.尝’ (Wales) ho?c g?i ??n s? 0800 132 737 (mi?n phí)

Scotland

• Truy c?p vào (Scotland) ho?c g?i 0800 83 85 87 (mi?n phí)

B??c Ireland

• Truy c?p vào ho?c g?i 0808 808 8000 (mi?n phí)

N?u b?n kh?ng th? gi? an toàn cho b?n th?n ngay b?y gi? và nh?ng s?? h? tr? khác kh?ng ?? ?? giúp b?n, h?y g?i 999 ho?c ??n khoa c?p c?u và tai n?n (A&E) c?a b?nh vi?n g?n nh?t (??i khi ???c g?i là khoa c?p c?u). Ho??c, ba?n co? thê? nh? ai ?o? go?i 999 ho??c ??a ba?n ?ê?n khoa c??p c??u.

H? tr? khác

: APNI cung c??p h?? tr?? cho ca?c ba? me? bi? tr??m ca?m sau sinh. Hi?p h?i t?n t?i nh?m n?ng cao nh?n th?c c?a c?ng chúng v? tình tr?ng này và khuy?n khích nghiên c?u v? nguyên nh?n và b?n ch?t c?a tr?m c?m sau sinh. ???ng d?y tr? giúp: 0207 386 0868 (10 gi? sáng – 2 gi? chi?u t? Th? Hai ??n Th? Sáu).

: T? ch?c ??c l?p l?n nh?t c?a V??ng qu?c Anh, v?i m?c ?ích gi?i quy?t s? b?t bình ??ng trong vi?c ti?p c?n các d?ch v? t?m l? phù h?p cho ng??i da ?en, ch?u Phi, Nam ? và Caribe. Ho? cung c?p th?ng tin vê? s??c kho?e t?m th??n và danh mu?c giúp mo?i ng???i ti?m ???c bác s? tri? liê?u, ca?c s?? kiê?n, ch??ng tri?nh ?a?o ta?o va? ca?c ngu??n l??c kha?c. Email: connect@baatn.org.uk

: M?t chi?n d?ch qu?c gia t?p trung vào vi?c ch?ng tr?m c?m và t? t? ? thanh niên nam. ????ng d?y tr?? giu?p bí m??t: 0800 58 58 58 (t?? 5 gi?? chiê?u ?ê?n n??a ?êm, 7 nga?y m??t tu??n).

: M?t nhóm h? tr? qu?c gia dành cho nh?ng ng??i m?c tr?m c?m. Email: info@depressionuk.org

: M?t t? ch?c t? thi?n h? tr? s?c kh?e nam gi?i ? Anh, x? Wales và Scotland th?ng qua vi?c nghiên c?u, n?ng cao nh?n th?c v? các v?n ?? s?c kh?e nam gi?i c?ng nh? cung c?p th?ng tin và l?i khuyên v? s?c kh?e. ?iê?n thoa?i: 020 7922 7908.

: M?t c?ng ??ng tr?c tuy?n và là n?i m?i ng??i có th? nh?n ???c s? h? tr? t? nh?ng ng??i có tr?i nghi?m t??ng t?.

: M?t t? ch?c t? thi?n v? s?c kh?e t?m th?n chuyên ??a ra l?i khuyên và h? tr? cho nh?ng ng??i g?p v?n ?? v? s?c kh?e t?m th?n, c?ng nh? cung c?p th?ng tin v? các nhóm h? tr? ??ng c?nh t?i ??a ph??ng. ???ng d?y tr? giúp: 0300 123 3393 (t?? 9 gi?? sa?ng ?ê?n 6 gi?? t??i, th?? Hai ?ê?n th?? Sa?u). H? cu?ng cung c??p th?ng tin vê? . có th? giúp b?n tìm d?ch v? s?c kh?e t?m th?n g?n n?i b?n sinh s?ng.

: M??t di?ch vu? s??c kho?e t?m th??n ???c ?iê?u ha?nh b??i va? da?nh cho nh??ng ng???i ???ng ti?nh n??, ???ng ti?nh nam, song ti?nh, chuyê?n gi??i va? queer (LGBTQ). H? chuyên ??a ra l?i khuyên, cung c?p th?ng tin, h? tr? tr?c tuy?n, tham v?n, h? tr?, v?n ??ng và bi?n h? ??ng c?nh. ?iê?n thoa?i: 01273 234 839 Email: info@mindout.org.uk

: Th?ng tin vê? ca?ch truy c??p ca?c di?ch vu? s??c kho?e t?m th??n

: ???ng d?y tr? giúp có ??i ng? chuyên nghi?p chuyên h? tr?, cung c?p l?i khuyên và th?ng tin thi?t th?c cho nh?ng ng??i d??i 35 tu?i ?ang có ? ??nh t? t? ho?c ?ang lo l?ng v? m?t ai ?ó. Hopeline: 0800 068 41 41.

: M?t ch??ng trình giúp m?i ng??i qu?n l? s?c kh?e th? ch?t và tinh th?n c?a mình qua vi?c ??c sách t? l?c. Ch??ng trình ???c ch?ng th?c b?i các chuyên gia y t?, bao g?m c? ??i h?c Ba?c si? T?m th?n h?c Hoàng gia và ???c các th? vi?n c?ng h? tr?.

: Nha? cung c??p tr?? giu?p liên quan ??n m??i quan hê? l??n nh??t V??ng qu?c Anh. Cung c??p m??t loa?t ca?c di?ch vu? tham v??n. Liên hê? gia?i ?a?p th??c m??c: 0300 003 0396.

: M?t t? ch?c t? thi?n qu?c gia có tr? s? t?i V??ng qu?c Anh và C?ng hòa Ireland, chuyên cung c?p h? tr? tinh th?n bí m?t cho b?t k? ai có ? ??nh t? t? ho?c ?ang g?p n?n. ???ng d?y tr? giúp: 116 123. Email: jo@samaritans.org

: ???ng d?y tr? giúp qua ?i?n tho?i ngoài gi? hành chính qu??c gia, chuyên h? tr? v? m?t c?m xúc cho nh?ng ng??i b? ?nh h??ng b?i các v?n ?? s?c kh?e t?m th?n. ???ng d?y tr? giúp: 0300 304 700 (t?? 4:30 chi?u ?ê?n 10:30 t?i ha?ng nga?y). Email: support@sane.org.uk

: Cung c?p th?ng tin và h? tr? cho c?ng ??ng LGBTQ+, bao g?m th?ng tin v? các d?ch v? và các nhóm ??a ph??ng. ???ng d?y mi?n phí: 0800 050 2020 (m? c?a t? th?? Hai ?ê?n th?? Sa?u, 9:30 ?ê?n 4:30) Email info@stonewall.org.uk

: M?t ????ng d?y tr?? giu?p cho c?ng ??ng LGBTQ+, chuyên cung c??p th?ng tin, s?? h?? tr?? va? di?ch vu? gi??i thiê?u cho b??t c?? ai mu??n tha?o lu??n ca?c v??n ?ê? xoay quanh v? gi??i ti?nh va?/ho??c ba?n da?ng gi??i, l?n s??c kho?e t?m th??n cu?a ho?. Ho? cung c??p m??t , t?ng ?ài ?iê?n thoa?i: 0300 330 0360 (t?? 10 gi?? sa?ng ?ê?n 10 gi?? t??i h?ng nga?y) Email: chris@switchboard.lgbt

: M??t t?? ch??c t? thi?n qu??c gia chuyên v? ca?i thiê?n s??c kho?e t?m th??n cu?a t??t ca? tre? em va? thanh niên d???i 25 tu??i. ????ng d?y tr?? giu?p cho ph? huynh: 0808 802 5544 (t?? 9:30 sa?ng ?ê?n 4 gi?? chiê?u, th?? Hai ?ê?n th?? Sa?u).

: Cung c??p ?a?o ta?o tr??c tuyê?n miê?n phi? vê? nh??n th??c va? ng?n ch??n vi?c t?? t??, nh?m giu?p mo?i ng???i h?? tr?? ng??i mà h? quan t?m.

S?? ghi nh??n

???c biên so?n b?i Ban biên t?p G?n k?t C?ng chu?ng cu?a RCPsych và Trung t?m H?p tác Qu?c gia v? S?c kh?e T?m th?n.

Biên t??p series: Bác si? Phil Timms

Gia?m ???c series: Thomas Kennedy

? Tha?ng M???i 2020 ??i h?c Ba?c si? T?m th?n h?c Hoàng gia